Dieta OleofarmVitum

Kto powinien stosować dietę OleofarmVitum

Dietę OleofarmVitum może stosować każdy, kto dba o prawidłową kondycję swojego organizmu, a w szczególności:

• osoby narażone na choroby układu sercowo-naczyniowego,
• osoby o nieprawidłowym profilu lipidowym krwi,
• osoby w trakcie leczenia i rekonwalescencji po chorobach nowotworowych,
• osoby narażone na stres,
• osoby z chorobami o podłożu zapalnym,
• osoby o obniżonej odporności organizmu,
• osoby z cukrzycą (diabetycy).

• Tłuszcze: olej lniany tłoczony na zimno LenVitol® (także w postaci pasty z białym serem), olej rzepakowy Oleofarm® tłoczony na zimno.
• Nabiał: chudy twaróg, kefiry i jogurty o niskiej zawartości tłuszczu.
• Produkty zbożowe: pieczywo pełnoziarniste, razowe, kasze (zwłaszcza jaglana, gryczana, pęczak), otręby, płatki: owsiane oraz żytnie.
• Produkty bogate w witaminę E: siemię lniane, zarodki pszenne.
• Warzywa: wszystkie rodzaje oraz soki warzywne.
• Soki owocowe: z aronii, z granatu, z czarnej porzeczki, z żurawiny, z noni, z goji, które są naturalnym źródłem przeciwutleniaczy. Ważne, aby wybierać soki bezpośrednio wyciskane, a nieodtwarzane z koncentratów i bez dodatku cukru!
• Orzechy i nasiona: orzechy laskowe, włoskie, migdały, nasiona strączkowe.
• Jaja (2 razy w tygodniu).
• Ryby: łosoś, tuńczyk, makrela, sardela, sardynki, śledź, pstrąg tęczowy.
• Mięso: chude elementy drobiowe, jagnięce, wołowe, cielęcina, królik.
• Przyprawy: szczególnie bogate w przeciwutleniacze – cynamon, goździki, wanilia, papryka, imbir, rozmaryn.

Produkty niezalecane w diecie OleofarmVitum®:

• Węglowodany: cukier biały, miód, produkty dosładzane syropem glukozowo-fruktozowym (ciasta, ciasteczka, cukierki, batony, jogurty owocowe).
• Owoce: suszone owoce (ze względu na wysoką zawartość węglowodanów) a owoce świeże dopuszczalne są w ograniczonych ilościach i tylko te o niskim indeksie glikemicznym (awokado, kiwi, grapefruit, jabłka porzeczki, jagody).
• Mięso: tłuste mięso (zwłaszcza wieprzowe), kiełbasy, mielonki, pasztety, konserwy mięsne.
• Tłuszcze: olej kukurydziany, słonecznikowy oraz z pestek winogron (ze względu na wysoką zawartość kwasów tłuszczowych omega-6, których współczesna dieta dostarcza w nadmiarze), oleje rafinowane.
• Nabiał: tłuste produkty nabiałowe – sery o wysokiej zawartości tłuszczu, twarożki śmietankowe, śmietany i śmietanki.

Szczególne znaczenie w diecie oleju lnianego LenVitol®

1. Olej lniany powinien być wprowadzony do diety ZAMIAST wszystkich innych tłuszczów, a w szczególności zamiast miażdżycorodnych tłuszczów zwierzęcych, dlatego też twaróg i jogurt używane do sporządzania PASTY powinny być jak najbardziej odtłuszczone. Nie należy do swojej dotychczasowej, tradycyjnej diety dodawać PASTY, gdyż dostarczymy wtedy organizmowi zbyt dużo tłuszczu. Spośród tłuszczów dostarczanych z dietą, w pierwszej kolejności będzie wykorzystywał on te najlepsze i najużyteczniejsze, czyli NNKT z olejów. Pozostałą, nadwyżkową ilość tłuszczu (przede wszystkim najmniej potrzebne nasycone tłuszcze zwierzęce) organizm zmagazynuje w postaci tkanki tłuszczowej. W tej sytuacji, stałe jedzenie PASTY, zwłaszcza sporządzonej z użyciem najwyższej dawki oleju, będzie w efekcie prowadziło do tycia.Pasta jest jednym z elementów diety i można ją łączyć z pozostałymi dozwolonymi produktami.
2. Po czasie „intensywnego” stosowania oleju lnianego w diecie OleofarmVitum® , zalecane jest zmniejszenie ilości przyjmowanego oleju lnianego – do dawki profilaktycznej (do 2 łyżek stołowych (30 ml) dziennie). Można wtedy jeść inne oleje zimnotłoczone – szczególnie olej rzepakowy tłoczony na zimno. Pozostałe zalecenia nie zmieniają się.
3. Potrawy nie powinny być przyrządzane na bazie produktów konserwowanych i z dodatkami chemicznymi.
4. Zaleca się codzienne spożywanie kilku łyżek świeżo zmielonego siemienia lnianego. Jest onoźródłem lignanów lnianych o silnych właściwościach przeciwutleniających, błonnika i minerałów. Nie należy mielić siemienia na zapas, gdyż zjełczeje zawarty w nim tłuszcz. Alternatywą jest zakup odtłuszczonego, zmielonego siemienia, które jest doskonałym źródłem błonnika, lignanów, śluzów, minerałów i witamin.
5. Bardzo korzystne jest codzienne spożywanie mlecznych produktów fermentowanych, gdyż zawierają one łatwostrawne białko i pożyteczne bakterie, które zasiedlają jelito grube i pełnią wiele ważnych funkcji, np. produkują witaminy z grupy B, neutralizują toksyny i wspomagają układ odpornościowy. Wskazana jest codziennie 1 szklanka letniego mleka acidofilnego, kefiru, maślanki lub jogurtu, zmieszana z 2 łyżeczkami świeżo zmielonego siemienia lnianego.
6. Należy zwrócić uwagę na sposób obróbki termicznej i przygotowanie potraw. Dania z olejami zimnotloczonymi nie mogą być poddawane smażeniu, pieczeniu, gotowaniu, duszeniu, grillowaniu.

Podstawowe zalecenia dla pacjentów

• W ciągu dnia należy spożywać regularnie 4-5 posiłków, w równych odstępach czasu, z przerwami nie krótszymi niż 2,5 godziny i nie dłuższymi niż 4 godziny (optymalna przerwa to 3 godziny), unikając przejadania się.
• Kolacja powinna być lekkostrawna i spożywana nie później niż 2-3 godziny przed snem.
• Między posiłkami chory powinien ograniczyć się wyłącznie do picia wody lub niesłodzonej herbaty ziołowej.
• Powinno się ograniczyć tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i zastępować je olejami roślinnymi i rybimi.
• Polecane jest skrapianie warzyw olejami tłoczonymi na zimno w celu wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
• Metody przyrządzania potraw: gotowanie na parze, duszenie na małym ogniu, pieczenie w naczyniu żaroodpornym, na pergaminie.
• Smażenie jest najmniej polecanym sposobem obróbki kulinarnej. Smażyć najlepiej na olejach rafinowanych, które są przystosowane do podgrzewania. Można krótko podsmażać na oliwie z oliwek. Zalecane jest smażenie na wodzie z dodatkiem oleju: wlać wodę na patelnię z grubym dnem, następnie taką samą ilość oleju. Potrawy mają wtedy smak i zapach jak przy smażeniu tradycyjnym.
• Korzystać z warzyw sezonowych, a w zimie sięgać po mrożonki – są produkowane z warzyw zbieranych w sezonie.
• Dobór pieczywa. Każde pieczywo jest lepiej strawne gdy jest czerstwe. Zalecany jest chleb żytni 100% na zakwasie lub bułki grahamki. Pieczywo żytnie jest najzdrowszym rodzajem pieczywa gdyż nie powoduje wahań cukru we krwi. Dopuszczalny jest również chleb orkiszowy pieczony w domu. Wyjątkową grupę stanowią pacjenci chorujący na przewlekłe zapalenie i kamicę pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, z chorobami miąższu wątroby, przewlekłym zapaleniem trzustki oraz wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, w przypadku których polecane jest pieczywo pszenne, jasne i czerstwe, biszkopty na białkach i sucharki. Te i inne rodzaje pieczywa można spożywać, gdy chory nie ma nietolerancji glutenu. Gluten jest białkiem obecnym w większości zbóż (pszenica, jęczmień, żyto, owies), działa alergizująco i często wywołuje różne dolegliwości lub zaostrza objawy istniejących chorób. Chory może mieć ukrytą, niezdiagnozowaną nietolerancję glutenu o różnym nasileniu. Najbardziej alergizujący jest gluten pszenny. Odstawienie pieczywa pszennego na rzecz bezglutenowego przynosi poprawę stanu zdrowia u takich osób. Warto wykonać test na nie tolerancję glutenu. Jeśli występuje silna nietolerancja glutenu, wówczas dozwolony jest tylko chleb bezglutenowy: kukurydziany, świętojański lub amarantusowy, dostępny w sklepach ze zdrową żywnością.
• Mikroflora jelit jest istotna dla prawidłowego trawienia i odporności organizmu. Wiele sytuacji wymaga odbudowy flory bakteryjnej przewodu pokarmowego: po leczeniu, antybiotykoterapii, chemioterapii, radioterapii, operacjach, o obniżonej odporności, przy uporczywych biegunkach, wzdęciach. Zaleca się wtedy spożywanie probiotyków – bakterii kwasu mlekowego, które dostępne są w aptekach w postaci kapsułek lub proszku do sporządzania zawiesiny wodnej.

Zalecenia dietetyczne dla chorych na nowotwory

Profilaktyka

Dieta w profilaktyce nowotworów powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia. Podstawą diety są produkty zbożowe z pełnego przemiału. Należy spożywać ok. 600 g warzyw dziennie i do 200 g owoców dziennie (ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów). Ważne jest, by korzystać z warzyw i owoców sezonowych, a w zimie z mrożonek (robione są z warzyw/owoców zbieranych w sezonie) – ogranicza się w ten sposób ilość środków ochrony roślin, konserwantów itp. w diecie. Należy wybierać chude gatunki mięs w ilości do 2 porcji po 150 g tygodniowo. Jak najczęściej zastępować mięso roślinami strączkowymi i rybami, których tygodniowo należy spożywać po 2-3 porcje po 150 g. Z tłuszczów wybierać oleje roślinne np. lniany, sezamowy, oliwę z oliwek i oleje rybie. Karcynogenne (rakotwórcze) działanie mają nasycone kwasy tłuszczowe występujące w produktach zwierzęcych i w wyrobach cukierniczych, a także produkty utleniania nienasyconych kwasów tłuszczowych, które powstają podczas jełczenia tłuszczu i podczas smażenia. Powinno się również ograniczać spożywanie produktów wędzonych i grillowanych na węglu drzewnym ze względu na tworzenie się podczas tych metod obróbki żywności tzw. WWA wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych) o działaniu mutagennym i rakotwórczym. Należy wybierać nabiał kwaszony dobrego gatunku (kefir, twaróg, kwaśne mleko, nabiał z koziego mleka). Z płynów zaleca się picie wody niskozmineralizowanej, a także herbaty i naparów ziołowych bez sztucznych dodatków (ok. 2 litry dziennie). Korzystne działanie będzie miało także w niewielkich ilościach czerwone wino ze względu na zawartość resweratrolu, związku o działaniu antyoksydacyjnym. Ograniczyć należy spożycie soli do 5 g dziennie, a w zamian stosować zioła i przyprawy. Ważne jest aby unikać produktów, które wywołują reakcje alergiczne oraz produktów z wyraźną pleśnią, gdyż obecne w niej aflatoksyny wykazują silne działanie rakotwórcze. Lekceważenie na pozór słabych objawów alergii, może doprowadzić do nieprzewidywalnych zmian w organizmie. Unikać należy także palenia tytoniu i picia alkoholu.

Żywienie w czasie chemioterapii/radioterapii

W czasie leczenia niektórych nowotworów pacjent otrzymuje od lekarza zalecenia dietetyczne. Poniższe zalecenia można stosować, jeśli nie kolidują z zaleceniami lekarskimi. Dobór produktów i potraw w diecie osób odbywających chemio- i radioterapię zależy od samopoczucia chorego. Podczas chemioterapii i radioterapii zmienia się odczuwanie zapachu i smaku, dlatego należy kierować się upodobaniami chorego – które potrawy są dla niego smaczne i na które ma ochotę. Posiłki powinny być ciepłe, jednak kiedy zapach pożywienia powoduje nudności, wtedy zaleca się potrawy chłodne, wystudzone, ponieważ np. zimne mięso nie ma tak intensywnego zapachu jak gorące. Wskazane jest stosowanie opisanej wcześniej techniki kulinarnej – skrapiania warzyw tłoczonymi na zimno olejami roślinnymi. Szczególne znaczenie w spowalnianiu choroby nowotworowej mają produkty bogate w witaminę C i E, beta-karoten i inne karotenoidy, które są zawarte głównie w żółtych i zielonych warzywach i owocach. Warzywa surowe należy podawać rzadziej. Zaleca się je obierać i gotować na parze, w celu ułatwienia trawienia oraz by zminimalizować spożycie środków ochrony roślin. Udział poszczególnych grup produktów w dziennej diecie powinien wyglądać następująco: 35-45% zbożowych, 35-45% warzywnych, 10% owoców, 5% nasion roślin strączkowych, 5% innych produktów w tym mięsa i ryb. Mięso i ryby gotować lub zapiekać w żaroodpornym naczyniu lub na pergaminie. Zarówno z mięsa jak i z ryb można robić pulpety. Dieta powinna być bogata w pokarmy o dużej zawartości witamin, minerałów, błonnika i enzymów oraz białka, a zawierać mało tłuszczów zwierzęcych oraz produktów rafinowanych. Jeśli pojawia się uczucie zimna w organizmie, należy stosować przyprawy rozgrzewające np. imbir, chili czy kurkumę. W czasie leczenia zniszczeniu ulega naturalna mikroflora jelit. Jej brak jest zwykle przyczyną problemów trawiennych, wzdęć i biegunek, stąd zalecenie, by warzywa gotować, unikać owoców i soków. W ciężkich przypadkach zaleca się wręcz całkowitą eliminację owoców ze względu na osłabiony układ trawienny. W razie zaparć chore mu należy podawać dużo płynów (np. napar z rumianku) oraz owoce suszone (śliwki, rodzynki, morele). W czasie chemioterapii może także wystąpić nietolerancja mleka, potraw ze śmietaną, słodkich ciast i deserów, obfitych posiłków oraz łączenia różnych produktów w jednym posiłku, dlatego konieczna jest dokładna obserwacja, które pokarmy są przyczyną biegunki, a jeśli to konieczne wykluczenie ich na pewien okres z diety chorego. W trakcie chemioterapii należy także pamiętać o burakach (np. w postaci soku), które wzmacniają wytwarzanie czerwonych krwinek. W celu odbudowania flory bakteryjnej jelit, zaleca się spożywanie probiotyków – bakterii kwasu mlekowego (dostępne w aptekach w postaci kapsułek lub proszku do sporządzania zawiesiny wodnej). W czasie chemioterapii i radioterapii, łącznie z okresami pomiędzy chemiami/naświetleniami, zaleca się profilaktyczną porcję oleju lnianego. Nie zalecane jest przyjmowanie w tym czasie dużych porcji oleju, gdyż nie są jeszcze znane interakcje pomiędzy chemioterapeutykami/promieniowaniem, a wysoką podażą NNKT w diecie.

Po leczeniu i po operacjach

Po opuszczeniu szpitala, po operacji dieta powinna być lekkostrawna i niskotłuszczowa. W okresie rekonwalescencji dieta powinna składać się z produktów odbudowujących i wzmacniających komórki organizmu, czyli dostarczać zwiększoną ilość minerałów, witamin oraz kwasów tłuszczowych omega-3. Dieta regeneracyjna powinna być wysokoenergetyczna, ze zwiększonym udziałem tłuszczu roślinnego i rybiego oraz białka, a zmniejszonym udziałem węglowodanów prostych, ponieważ glukoza jest podstawowym źródłem energii dla komórek nowotworowych.

Źródła białka:

a) chude mięso najlepiej z chowu ekologicznego,
b) ryby w postaci pulpetów, ryby gotowane, zapiekane w żaroodpornym naczyniu lub pergaminie,
c) gotowane nasiona roślin strączkowych np. soczewica, cieciorka, fasola,
d) nabiał kwaszony dobrego gatunku: kefir, twaróg, kwaśne mleko, nabiał z koziego mleka,
e) jaja ekologiczne, np. od kur zielononóżek.

Jeśli pojawia się uczucie zimna w organizmie, należy stosować przyprawy rozgrzewające np. imbir, kurkumę, chili, czy przyprawy ziołowe. W celu odbudowania flory bakteryjnej przewodu pokarmowego zaleca się spożywanie probiotyków – bakterii kwasu mlekowego (dostępne w aptekach w postaci kapsułek lub proszku do sporządzania zawiesiny wodnej).

W przypadku nowotworów przewodu pokarmowego, posiłki powinny być niskobłonnikowe, dlatego warzywa strączkowe należy podawać sporadycznie, w postaci past. Pozostałe warzywa gotować. Owoce gotować na parze i spożywać w postaci przecierów. Unikać surowych warzyw i owoców. Pieczywo wybierać według ogólnych zaleceń pamiętając, że nie należy spożywać pieczywa razowego.

W czasie rekonwalescencji po leczeniu z chorób nowotworowych polecane jest włącznie do diety pasty sporządzonej z 4-6 łyżkami oleju lnianego.

Należy wprowadzić do diety:

• zboża pełnoziarniste: kaszę jaglaną, owies, żyto, orkisz, amarantus, kaszę gryczaną, ryż uprzednio
• wypłukany w wodzie dla lepszej strawności,
• chleb żytni 100% na zakwasie; dopuszczalny jest również chleb orkiszowy pieczony w domu,
• rośliny strączkowe: soczewicę, fasolę drobnoziarnistą, fasolę mung, cieciorkę (ciecierzycę) jeśli nie
• występują dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
• produkty sojowe z upraw ekologicznych zalecane są w ograniczonych ilościach, ale tylko dla chorych wycieńczonych: kiełki soi, soja, tofu (ser z soi), mleko sojowe; nie zaleca się produktów sojowych chorym z nowotworami hormonozależnymi (macicy, piersi, prostaty),
• oleje roślinne: olej lniany LenVitol®, oliwę z oliwek, olej rzepakowy tłoczony na zimno, olej sezamowy,
• warzywa (600 g na dobę, bogate w beta karoten, chlorofil, kwercetynę) w postaci soków wyciskanych surowych lub gotowanych na parze do 10 min., czosnek, cebulę, marchew, buraki, seler, nać pietruszki, kapustę włoską, brokuły, pomidory, kalarepę, słodką paprykę, lukrecję, bakłażany, kalafior, brukselkę, szczypior, kabaczek, dynię, szpinak, rzodkiew, szparagi, ziemniaki,
• sok z obranych, surowych buraków domowej roboty; po wyciśnięciu nie wirować,
• owoce (200 g na dobę, stosować jako oddzielny posiłek): grejpfruty, cytryny, jabłka, żurawinę, granaty, wiśnie, mango, czarną porzeczkę, truskawki, poziomki, maliny, czereśnie, w ciężkich przypadkach zaleca się całkowitą eliminację owoców ze względu na osłabiony układ trawienny,
• ryby 3 razy w tygodniu: dorsza, mintaja, pstrąga, łososia, jesiotra, solę, kergulenę, miętusa,
• chude mięso max. 2 razy w tygodniu: królika, jagnięcinę, drób, najlepiej z chowu ekologicznego,
• jaja z chowu ekologicznego, w małych ilościach (do 2 łyżek dziennie)
• orzechy i nasiona ekologiczne; najlepiej kupować niełuskane, a wyłuskane słodkie migdały, orzechy włoskie i pestki dyni przechowywać w ciemnych słoikach,
• przyprawy: kurkumę, kolendrę, majeranek, szałwię, szafran, tymianek, rozmaryn, liść laurowy, gałkę muszkatołową, ziele angielskie, papryczki chili świeże lub suszone; zawarta w tej papryce kapsaicyna odpowiedzialna za ostry smak wykazuje właściwości przyspieszające rozpad komórek nowotworowych; można dodawać ją do dań lub wrzucić do oleju lnianego, wtedy, przez około 10 dni maceracji, kapsaicyna przechodzi do oleju; macerat należy spożywać w czystej postaci, a przy silnym uczuciu palenia popić mlekiem; nadmiar chili może powodować luźne stolce czy obniżenie ciśnienia, należy ostrożnie obchodzić się z chili by nie zatrzeć skóry lub oczu – strączki najlepiej kroić nożyczkami, w rękawiczkach gumowych i okularach ochronnych, w miarę możliwości poza domem (na balkonie, w ogrodzie).

Zalecane płyny:

• herbata zielona (ze względu na działanie przeciwutleniające), czerwona, biała,
• woda niskozmineralizowana,
• świeżo wyciskane soki warzywne,
• napar z rumianku, mięty, czarnych jagód,
• koktajle mleczno-owocowe,
• kawa zbożowa lub naturalna w niewielkiej ilości (jeśli jest tolerowana).

Należy wykluczyć z diety:

• sztuczne dodatki do żywności tj. konserwanty, aspartam, barwniki, glutaminian sodu,
• żywność przetworzoną, przyrządzoną w kuchence mikrofalowej, fast-food, garmażeryjną, instant,
• cukier, słodycze, dżemy, słodzone soki,
• produkty pochodzenia zwierzęcego: mięso czerwone, czyli wieprzowinę, wołowinę oraz ich przetwory (parówki, kiełbasy, szynki itp.), smalec, skwarki; całkowicie zaprzestać ich spożywania w okresie leczenia,
• spośród pokarmów nabiałowych najbardziej niekorzystne dla zdrowia są sery żółte, śmietana, mleko nieukwaszone oraz pokarmy, w których skład wchodzi jednocześnie nabiał i cukier (naleśniki, placki, ciasta, lody, desery, ciastka, słodycze, budynie itp.), wyroby ciastkarskie, gdyż do ich wypieku używane są tłuszcze rafinowane i utwardzone,
• owoce z dużą zawartością wody i cukrów prostych, przejrzałe, bardzo słodkie, czyli melon, arbuz,
• ananas, gruszki, brzoskwinie, cytrusy (z wyjątkiem grejpfrutów i cytryn), owoce suszone; spożywanie ich sprzyja rozwojowi drożdżycy, na co bardzo narażeni są chorzy na nowotwory,
• używki, piwo, wino siarkowane (siarczyny są konserwantami używanymi w produkcji win),
• należy szczególnie unikać produktów z oznakami spleśnienia, orzechów arachidowych i pistacjowych oraz ziaren kukurydzy ze względu na możliwą obecność mykotoksyn (są to związki silnie rakotwórcze).

Zalecenia dla chorych na cukrzycę typu 2 insulinoniezależną

Bardzo istotne jest regularne spożywanie posiłków: 4-6 razy dziennie, w małych porcjach co pobudza wytwarzanie insuliny. Najczęstszą przyczyną choroby jest stosowanie wysokotłuszczowej diety obfitującej równocześnie w cukier i mąkę. Dlatego też przejście na dietę z małą zawartością tłuszczu opartą na węglowodanach złożonych przynosi poprawę stanu zdrowia. Ważna jest ilość i jakość węglowodanów w diecie.

Należy wykluczyć pszenicę (pieczywo pszenne, makarony, kopytka itp.), gdyż zawarty w niej gluten niekorzystnie wpływa na gospodarkę cukrową w organizmie. Należy pamiętać o spożywaniu olejów rybich i roślinnych, ponieważ chronią one przed powikłaniami cukrzycy. Diabetykom bardziej zalecane są oleje rybie (tran) niż oleje roślinne gdyż często występuje u nich enzymatyczna niewydolność przekształcania roślinnego kwasu omega-3 (ALA) do innych kwasów omega-3 – EPA i DHA, natomiast oleje rybie zawierają właśnie EPA i DHA. Odpowiednia dieta ma na celu wzmocnienie trzustki i uregulowanie poziomu cukru we krwi. Obowiązkowe jest wykonywanie codziennie ćwiczeń fizycznych!

Należy wprowadzić do diety:

• zboża nierafinowane,
• błonnik, który sprawia, że produkty są wolniej trawione i chroni przed gwałtownymi skokami poziomu cukru,
• chleb razowy graham, chleb pełnoziarnisty, chleb chrupki,
• płatki owsiane (bez dodatku cukru), kasze gruboziarniste: gryczana, jęczmienna, pęczak, jaglana,
• ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty,
• nasiona roślin strączkowych: fasolę, groch, soję, soczewicę,
• mleko odtłuszczone, ser biały chudy lub półtłusty, jogurt, kefir chudy, maślanka, serwatka,
• warzywa o niskiej zawartości węglowodanów (0-5%): rzodkiewka, sałata, endywia, cykoria, ogórki, szczypiorek, szparagi, szpinak, boćwina, brokuły, kabaczek, pomidory, w postaci gotowanej, „z wody” lub surówek i sałatek z dodatkiem oleju,
• owoce do 300 g: grejpfruty (zielone wpływają na zmniejszenie stężenia glukozy we krwi), jabłka, śliwki, zgodnie z wyznaczoną liczbą wymienników węglowodanowych,
• jaja w umiarkowanych ilościach (2-3 jajka w tygodniu),
• zupy jarzynowe z warzyw ubogowęglowodanowych, czyste: pomidorowa, grzybowa, czerwony barszcz, koperkowa, kalafiorowa, żurek, kapuśniak, ryżowa, krupnik, rosół jarski, zupy podprawiane jogurtem, kefirem,
• ryby 2-3 razy w tygodniu: słodko- lub słonowodne, np. dorsz, tłuste ryby morskie,
• mięso chude: cielęcina, młoda wołowina, królik, kurczak, indyk,
• oleje zawierające jednonienasycone kw. tłuszczowe: olej rzepakowy i oliwa z oliwek,
• technologia przygotowania potraw: gotowanie, pieczenie w folii, na pergaminie, duszenie bez tłuszczu.

Zalecane płyny:

• woda przegotowana, wody mineralne niegazowane,
• herbata bez cukru: ziołowa i owocowa,
• kawa zbożowa bez cukru,
• świeżo wyciskane soki z warzyw ubogoenergetycznych,
• napoje z kwaśnego mleka i warzyw, napoje z serwatki i warzyw bez dodatku cukru.

Należy wykluczyć z diety:

• sztuczne dodatki do żywności tj. konserwanty, aspartam, barwniki, glutaminian sodu,
• żywność przetworzoną, przyrządzoną w kuchence mikrofalowej, fast-food, garmażeryjną, instant,
• cukier (który z powodzeniem możemy zastąpić ksylitolem lub stewią), słodycze, dżemy, słodzone
• soki sklepowe, napoje słodzone cukrem, kakao naturalne, soki owocowe z cukrem, kolorowe napoje
• gazowane, woda gazowana,
• kukurydzę, kaszę jęczmienną oraz produkty pszenne – chleb i inne produkty, takie jak ciasta, pierogi, kopytka,
• makarony przygotowane na bazie maki pszennej; pszenica zawiera gluten, który często wywołuje alergie: zaburza metabolizm,
• potrawy smażone,
• tłuszcze uwodornione (margaryny i tłuszcze w wyrobach ciastkarskich),
• tłuste wędliny, konserwy mięsne i rybne,
• pieczywo białe, chleb na miodzie, pieczywo z dodatkiem karmelu, bułki maślane, biszkopt z cukrem,
• tłuste mleko, mleko skondensowane, zabielacze do kawy, śmietana, sery pełnotłuste, jogurty pełnotłuste, kremowe,
• masło, smalec, słoninę, tłuste gatunki mięs: wieprzowinę, baraninę, podroby, gęsi, tłuste ryby: węgorza, łososia, tłuste wędliny, konserwy mięsne,
• owoce suszone, kandyzowane w syropach, owoce suszone, owoce konserwowe, kompoty z cukrem, rodzynki, daktyle, orzechy,
• ostre przyprawy: pieprz, paprykę, musztardę, ocet, chili, używki, piwo.

Schorzenia wątroby

Przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby

Oznakami niewłaściwie funkcjonującej wątroby jest zakłócone trawienie, brak łaknienia, osłabienie, wzdęcia, nudności, oraz zaparcia, które mogą pojawiać się na przemian z biegunkami. Obciążona wątroba, działająca nieprawidłowo może być przyczyną wielu dodatkowych schorzeń. Należy zastosować dietę o charakterze łatwostrawnym z ograniczeniem tłuszczów, przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego, eliminującą pokarmy i toksyny obciążające wątrobę. Dotyczy to głównie żywności ciężkostrawnej, o dużej zawartości tłuszczów nasyconych (pochodzenia zwierzęcego) tj. smalcu, słoniny, boczku, pełnotłustego nabiału oraz tłuszczów utwardzonych (zawartych w wyrobach cukierniczych). Korzystne działanie mają pokarmy umiarkowanie ciepłe, o małej objętości (5-6 w ciągu dnia). Ze względu na zmniejszony udział tłuszczów, istnieje ryzyko upośledzenia magazynowania i metabolizowania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), dlatego sugeruje się odpowiednią suplementację witaminową oraz udział warzyw bogatych w beta-karoten (prowitaminę dla witaminy A), takich jak marchew, dynia, zielone warzywa, pomidory bez skórki.

W niektórych przypadkach marskości wątroby, tłuszcze są dobrze tolerowane. Należy zadbać o to, aby spożywany tłuszcz był źródłem Niezbędnych Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych, stąd poleca się, aby tłuszcze zwierzęce zastąpić łatwostrawnym olejem lnianym lub oliwą z oliwek. W przypadku stłuszczenia wątroby tłuszcz powinien stanowić około 25% energii, w diecie zalecane jest zwiększenie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z jednoczesnym ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych oraz kwasów tłuszczowych trans. W celu uzupełnienia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych poleca się spożywanie oleju lnianego. Olej lniany należy spożywać w dawce profilaktycznej (1-2 łyżki stołowe), najlepiej wraz z posiłkiem lub w postaci pasty. Nie zaleca się przyjmowania oleju lnianego w czystej postaci. Posiłki powinny być świeże, ciepłe, warzywa gotowane głównie na parze, rzadziej surowe, w celu lepszego trawienia i zminimalizowania spożycia środków ochrony roślin. Zaleca się przygotowywanie potraw metodą gotowania, duszenia, pieczenia w folii lub na pergaminie.

Należy wprowadzić do diety:

• wyroby z mąki pszennej, ziemniaczanej,
• pieczywo pszenne, dobrze wypieczone, czerstwe,
• biszkopty, herbatniki, sucharki, pieczywo drożdżowe o niewielkiej zawartości tłuszczu,
• niskotłuszczowe mleko jeśli jest dobrze tolerowane (najczęściej w postaci rozcieńczonej z wodą)
• i produkty mleczne: chudy biały ser twarogowy, jogurt, kefir,
• oleje roślinne, olej lniany LenVitol ® ; zalecany jest również olej z ogórecznika i z wiesiołka; podaż
• tłuszczu zależy od indywidualnej tolerancji pacjenta,
• warzywa (300-400 g na dobę) gotowane, rozdrobnione, przecierane, szczególnie: marchew, dynia,pomidory bez skórki, seler naciowy, sałatę, ziemniaki gotowane w mundurkach,
• owoce (200 g na dobę): dojrzałe, bez skórki i pestek: brzoskwinie, wiśnie, cytryny, grejpfruty, grusz-ki, jabłka pieczone lub gotowane, truskawki, morele, pomarańcze, banany, maliny i porzeczki (naj-lepiej w postaci przecierów bądź soków),
• chude mięso: piersi drobiowe, z indyka, królika, chudą cielęcinę, chudą wołowinę,
• chude gatunki ryb: szczupaka, sandacza, dorsza, pstrąga, solę,
• jaja gotowane na miękko, białko do potraw (UWAGA! żółtko jest przeciwwskazane przy upośledzonym wydzielaniu żółci),
• miód (wg niektórych doniesień zawarta w nim fruktoza jest lepiej przyswajalna i wykorzystywana przez organizm jako dobre źródło energii),dżemy, galaretki,
• drożdże piwne (w celu uzupełniania witamin z grupy B, do 50 g/dobę),
• przyprawy: koper, pietruszkę, majeranek, sól, kwas cytrynowy.

Zalecane płyny

• słaba herbata, herbaty ziołowe,
• kawa zbożowa z mlekiem niskotłuszczowym,
• soki owocowe i warzywne,
• woda niskozmineralizowana.

Należy wykluczyć z listy

• sztuczne dodatki do żywności takie jak konserwanty, aspartam, barwniki, glutaminian sodu,
• żywność przetworzoną, fast-food, garmażeryjną, instant,
• cukier, słodycze,
• potrawy smażone,
• mleko przekwaszone, pełnotłuste,
• produkty o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych i cholesterolu (tłuste, czerwone mięso, pro-
• dukty mleczne: ser żółty, śmietanę, lody, czekoladę, wyroby ciastkarskie),
• tłuste wędliny, konserwy mięsne i rybne,
• warzywa kapustne, cebulowe, szparagi,
• owoce surowe np. śliwki, gruszki, czereśnie,
• wszelkie napoje alkoholowe, używki, piwo, wino siarkowane (siarczyny są konserwantami używanymi w produkcji win),
• ostre przyprawy,
• mocną kawę,
• orzechy.

Schorzenia układu sercowo-naczyniowego

Miażdżyca, hipercholesterolemia

Należy zwrócić szczególną uwagę na ograniczenie produktów pochodzenia zwierzęcego z dużą zawartością cholesterolu na rzecz tłuszczów roślinnych i rybich, zawierających kwasy NNKT, które wyrównują proporcje między cholesterolem LDL i HDL oraz regulują ciśnienie krwi. Żywność roślinna nie zawiera cholesterolu. Należy pamiętać, że pewna ilość cholesterolu w organizmie jest konieczna do budowy błon komórkowych, wytwarzania hormonów, witaminy D oraz żółci, a szkodliwy jest tylko jego nadmiar. Ważna jest odpowiednia podaż błonnika w diecie, która powinna wynosić 30 g – 40 g. Szczególną rolę w obniżeniu poziomu cholesterolu LDL mają pektyny – błonnik rozpuszczalny w wodzie, występujący m.in. w płatkach owsianych, jabłkach, czereśniach, marchwi.

Nadciśnienie

Przy nadciśnieniu należy szczególną uwagę zwracać na ilość soli w diecie, gdyż jej nadmiar powoduje zakłócenia gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, zatrzymywanie płynów, obrzęki i wzrost ciśnienia krwi. Łączna dopuszczalna ilość soli w całodziennej diecie to max. 3 g. Należy pamiętać, iż wiele produktów np. wędliny, chleb, niektóre sery, sklepowe soki warzywne, gotowe mieszanki przypraw zawierają dużo soli. Zaleca się unikać wyżej wymienionych produktów, a potrawy, np. zupy, mięso, ziemniaki solić bezpośrednio przed podaniem – odczuwalny smak będzie równie intensywny jak przy soleniu w czasie gotowania, a ilość użytej soli będzie mniejsza. W nadciśnieniu korzystne są produkty bogate w potas, takie jak ziemniaki i banany.

Należy wprowadzić do diety:

• duża część potraw powinna być surowa lub lekko ugotowana
• zboża nierafinowane: ryż brązowy, dziki, basmati, orkisz, kaszę jaglaną, płatki owsiane,
• chleb żytni 100% na zakwasie czerstwy, bułki grahamki, chleb orkiszowy,
• rośliny strączkowe: soczewicę, fasolę, fasolę mung, groszek zielony, ciecierzycę, soję ekologiczną,
• oleje roślinne: olej lniany LenVitol ® , rzepakowy i oliwa z oliwek mają szczególnie korzystne znaczenie w chorobach układu sercowo-naczyniowego,
• warzywa (600g na dobę) w szczególności: por, szczypiorek, kapustę włoską, szpinak, brokuły, brukselkę, kalafior, pietruszkę, pomidor, seler naciowy, buraki (mogą być w postaci świeżo wyciskanych soków), rzodkiew, zieloną sałatę, szparagi, marchew, dynię, cukinię, karczochy,
• czosnek, cebulę (przy zdrowej wątrobie) – są szczególnie zalecane ze względu na silne właściwości
• obniżające ciśnienie krwi oraz poziom cholesterolu LDL,
• owoce (200 g na dobę) sezonowe, zwłaszcza jabłka surowe i gotowane, świeże figi, czarne jagody, czarne porzeczki oraz morele, brzoskwinie, cytryny i grejpfruty – z białym miąższem znaj-
• dującym się pod skórką, gdyż są źródłem pektyn obniżających poziom cholesterolu LDL oraz
• banany (ze względu na dużą zawartość potasu),
• ryby, szczególnie: łososia, makrelę i inne ryby głębinowe, zimnowodne,
• chude mięso: indyka, królika, jagnięcinę,
• jaja ekologiczne kurze i przepiórcze, np. od kur zielononóżek,
• w małych ilościach (do 2 łyżek dziennie) siemię lniane, orzechy i nasiona ekologiczne, najlepiej
• kupować niełuskane; łuskane słodkie migdały, orzechy włoskie i pestki dyni, przechowywać w ciemnych słoikach,
• przyprawy: kurkumę, bazylię, liść laurowy, kardamon, majeranek, koper, estragon, imbir, chrzan,
• rozmaryn, liście mięty; kupowane osobno, nie w postaci gotowych mieszanek zawierających sól,
• glutaminian sodu i inne zbędne składniki,
• zioła: korzeń mniszka lekarskiego, rumianek, owoce głogu,
• zamiast cukru można używać preparatów dostępnych w sklepach ze zdrową żywnością, takich jak
• ksylitol – cukier brzozowy w postaci białych kryształków czy stewia.
• ZALECANE PŁYNY 16, 23
• herbata czerwona, zielona (obniża ciśnienie i ma właściwości antyoksydacyjne), czarna (bogata w kwercetynę, zapobiega odkładaniu się cholesterolu i działa przeciwzakrzepowo),
• woda nieskozmineralizowana,
• świeżo wyciskane soki warzywne.

Należy wykluczyć z diety:

• produkty z dużą zawartością soli (wędliny, słone przekąski typu chipsy, paluszki, krakersy, orzeszki,
• sklepowe mieszanki przyprawowe w proszku i w płynie, ogórki kiszone),
• sztuczne dodatki do żywności takie jak konserwanty, aspartam, barwniki, glutaminian sodu,
• żywność przetworzoną, przyrządzaną w kuchence mikrofalowej, fast-food, garmażeryjną, instant,
• cukier, słodycze, dżemy, słodzone soki sklepowe,
• produkty pszenne: chleb i inne produkty takie jak ciasta, pierogi, kopytka, makarony; pszenica zawiera bowiem gluten (białko wywołujące reakcje alergiczne), a tym samym przyczynia się do nieprawidłowego metabolizmu tłuszczu i węglowodanów, odkładania się blaszki miażdżycowej i podwyższenia poziomu cholesterolu LDL,
• potrawy smażone,
• produkty o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych i cholesterolu (tłuste, czerwone mięso, produkty mleczne: ser żółty, śmietanę, lody, czekoladę; wyroby ciastkarskie),
• wędliny, konserwy mięsne i rybne,
• używki, piwo, wino siarkowane (siarczyny są konserwantami używanymi w produkcji win),
• kawę z kofeiną i bez kofeiny.

Choroby Autoimmunizacyjne

Reumatyzm, zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane

Choroby reumatyczne (potocznie reumatyzm) są grupą chorób charakteryzujących się przewlekłymi zmianami zapalnymi w obrębie tkanki łącznej spowodowanymi najczęściej reakcją autoimmunologiczną.

Charakteryzują się zmianami chorobowymi w stawach i kościach, dając objawy bólowe i w skrajnych przypadkach ograniczenie ruchomości stawów, aż do całkowitego ich usztywnienia. Sposób żywienia w przebiegu chorób reumatologicznych jest bardzo istotny, ponieważ często obserwuje się zależność pomiędzy spożytym pokarmem a zaostrzeniem objawów. Reakcje alergiczne powodujące objawy choroby mogą występować po produktach zawierających gluten. Chorzy muszą indywidualnie dobrać określone produkty spożywcze i zmodyfikować dotychczasowy sposób żywienia, aby utrzymać organizm w dobrym stanie, a przez to wspomóc procesy regeneracji oraz zapobiec niedoborom pokarmowym.

Wskazane są produkty bogate w antyoksydanty: beta-karoten, witaminy C, E, A, selen i cynk a także nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminę D3. Składniki te, przy dobrze zbilansowanej diecie przyczyniają się do łagodzenia stanów zapalnych.

Do diety należy wprowadzić:

• produkty zbożowe z pełnego ziarna – pieczywo pełnoziarniste, razowe, żytnie, z wyjątkiem pieczywa
• z dodatkiem słodu i karmelu, ryż brązowy, kaszę jaglaną, gryczaną, płatki owsiane,
• warzywa, w szczególności: pietruszkę, buraki, pasternak, kapustę, kalafior, marchew, seler, warzywa zielone, warzywa liściaste oprócz szpinaku oraz warzywa strączkowe i kiełki,
• czosnek, chrzan, cebulę (przy zdrowej wątrobie) – zawierają dużą ilość związków przeciwzapalnych;
• bazylię, cząber, majeranek, tymianek, szałwię, miętę i estragon,
• owoce, szczególnie żurawinę, borówki, jagody, owoce dzikiej róży, czarną porzeczkę, truskawki,
• ryby morskie: np.: dorsza, mintaja, pstrąga, łososia, solę,
• oleje roślinne, olej lniany LenVitol ® , olej z wiesiołka,
• chude mięso: indyka, królika (bez skóry), jagnięcinę, cielęcinę,
• pokarmy bogate w kolagen: galaretki owocowe, warzywne, rybę w galarecie, chrząstkę rekina,
• w małych ilościach (do 2 łyżek dziennie) siemię lniane, orzechy i nasiona, najlepiej kupować nie-
• łuskane; łuskane słodkie migdały, orzechy włoskie i pestki dyni, przechowywać w ciemnych słoikach.

Zalecane płyny

• herbata owocowa, zielona, czerwona, biała, napary z ziół,
• woda mineralna,
• świeżo wyciskane soki warzywne.

Należy wykluczyć z diety:

• sztuczne dodatki do żywności takie jak konserwanty, aspartam, barwniki, glutaminian sodu,
• żywność przetworzoną, fast-food, garmażeryjną, instant,
• cukier, słodycze, słodzone soki sklepowe,
• potrawy smażone,
• wędliny, konserwy mięsne i rybne,
• tłuste, czerwone mięso,
• tłuszcze rafinowane, margaryny utwardzane i zawierające je wyroby cukiernicze,
• produkty o wysokiej zawartości tłuszczów nasyconych i cholesterolu (tłuste, czerwone mięso, pro-
• dukty mleczne: ser żółty, sery pleśniowe, śmietanę, lody, czekoladę); nasycone kwasy tłuszczowe
• pochodzenia zwierzęcego mogą powodować obrzęk tkanek i rozwój stanów zapalnych,
• nabiał pełnotłusty; produkty zawierające mleko w proszku (słodycze, desery mleczne itp.),
• warzywa: pomidory, bakłażany, ziemniaki, słodką paprykę; unikać szczególnie szpinaku, szczawiu i rabarbaru ze względu na zawarte w nich szczawiany, które odkładają się w stawach w postaci kryształków soli, uszkadzając je,
• używki, piwo, wino siarkowane (siarczyny są konserwantami używanymi w produkcji win),
• kawę z kofeiną i bez kofeiny,
• herbatę czarną – zawarta w niej teina (odpowiednik kofeiny w kawie) nagromadzona w organizmie utrudnia wchłanianie żelaza i zwiększa wydalanie wapnia oraz redukuje ilość magnezu.

Dieta OleofarmVitum ® jest dietą niskowęglowodanową o obniżonej podaży cukrów prostych i może być stosowana przez dowolnie długi czas, przez osoby zdrowe oraz chore (z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb żywieniowych w danej jednostce chorobowej). Dieta ta może być uzupełnieniem konwencjonalnego leczenia medycznego, jakiemu podlega pacjent. Stosowanie jakiejkolwiek diety nie może być powodem odstawienia leków, przerwania leczenia czy rehabilitacji.

Zawarte na stronie informacje na temat zaleceń żywieniowych i samej diety zostały opracowane w oparciu o wiedzę akademicką oraz literaturę:

1. Biernat J., Żywienie, żywność a zdrowie . Wyd. Astrum, Wrocław 2001.
2. Kropka B., Pokonaj alergię. Wyd. Rodzina, Skoczów 2009.
3. Berger S., Brzozowska A., Charzewska J., i in. Żywienie Człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1998.
4. Gawęcki J., Grzymisławski M., Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wyd. Nauk. PWN, 2010.
5. Jarosz M. (red.), Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ, Warszawa 2010.
6. Jarosz M., Sajór I., Żywienie chorych z nowotworami. PZWL, 2012.
7. Klimczak. A, Malinowska K, Kubiak K., Choroby nowotworowe a żywienie. Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Historii Nauk i Medycyny Wojskowej, Łódź 2009.
8. Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek M., Cukrzyca zapobieganie i leczenie. PZWL, Warszawa 2007.
9. Tatoń J., Czech A., Idaszek D., Żywienie w cukrzycy . PZWL, Warszawa 2010.
10. Tatoń J., Czech A., Biernas M., Poradnik dietetyczny dla osób z cukrzycą. Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej, Warszawa 2007.
11. Horrobin D. F. (1993) Fatty acid metabolism in health and disease: the role of Δ-6-desaturase. The American Journal of Clinical Nutrition ; 57, 732S–737S.
12. http://gastrologia.mp.pl/lista/show.html?id=64073
13. Gawęcki J., Hasik J. (red.), Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wyd. Nauk. PWN, 2005.
14. Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red.), Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wyd. Nauk. PWN, 2005.
15. Kunachowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H., Zasady żywienia człowieka . WSiP, Warszawa 2009.
16. Cichocka A., Szostak W.B., Dieta w profilaktyce miażdżycy czyli jak uniknąć zawału serca. IŻŻ, Warszawa 2006.
17. Sokalska-Jurkiewicz M. (2005) Dieta w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Terapia; 3:2, 1-4.
18. Pohlau D., Werner G., Żywienie w stwardnieniu rozsianym. PZWL, Warszawa 2005.
19. Baj E. et al. (2006) Inhibition of 5-alfa reductase in genital skin fibroblasts and prostate tissue by dietary lignans and isoflavonoids. Journal of Endocrinology; 147, 295-302.
20. Bętkowska T., Rożnowska K., Diety w różnych chorobach. Emilia, Kraków 2000.
21. Budwig J., Fette als wahre hilfe gegen Arteriousclerose Herzinfrakt Krebs, 1994.
22. Cabot S., Dieta oczyszczająca wątrobę . Wyd. Mada, Warszawa 2002.
23. Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka, żywienie zdrowego i chorego człowieka . PZWL, 2010.
24. Burgerss J., Stevens L., Zhang W., Peck L. (2000) Long-chain polyunsaturated fatty acids in children with attention-deficit hyperactivity disorder. The American Journal of Clinical Nutrition; vol. 71:1, 327-330.
25. Barcelo-Coblijn G., et al. (2008) Flaxseed oil and fish-oil capsule consumption alters human red blood cell n-3 fatty acid consumption: multiple-dosing trial comparing 2 sources of n-3 fatty acid. The American Journal of Clinical Nutrition; vol. 88:3, 801-809.
26. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL, 2007.
27. Hammamieh R., Chakraborty N. (2007) Differential effects of omega-3 and omega-6 fatty acids on gene expression in breast cancer cells. Breast Cancer Research and Treatment; 4:3, 239-250.
28. Horn-Ross P., John E., Canchola A., Stewart S., Lee M. (2003) Phytoestrogen intake and endome-trial cancer risk. The Journal of National Cancer Institute; 95:15, 1158-1164.
29. Kłosiewicz-Latoszek L. (2005) Składniki pokarmowe a ryzyko nowotworów. Żywienie człowieka i metabolizm ; XXXII:4, 338-340.
30. Lampe J., Atkinson C., Hullar M. (2006) Assessing exposure to lignans and their metabolites in humans. Journal of AOAC Inernational ; 89:4, 1174-1181.
31. McCann S., Freudenheim J., Marshall J., Graham S. (2003) Risk of human ovarian cancer is related to dietary intake of selected nutrients, phytochemicals and food groups. Journal of Nutrition; 133:6, 1937-1942.
32. Rose D. (1997) Dietary fatty acids and cancer. The American Journal of Clinical Nutrition; vol. 66, 998-1003.
33. Prasad K. (2000) Antioxidant activity of Secoisolaricisinol diglucoside-derived metabolites, Secoisolaricisinol, Enterodiol and Enterolactone. International Journal of Angiology ; 9:4, 220-225.
34. Skopińska-Różewska E., Sommer E., Sommer S. (2002) Nienasycone kwasy tłuszczowe a nowo-tworzenie. Współczesna onkologia ; 6:2, 60-63.
35. Undurti N. D. (2008) Essential fatty acids and their metabolites could function as endogenous HMG-CoA reductase and ACE enzyme inhibitors, anti-arrhythmic, anti-hypertensive, anti-atherosclerotic, anti-inflammatory, cytoprotective, and cardioprotective molecules. Lipids in health and disease ; 7:37, 1-18.